NHÂN - QUẢ

A.      MỞ-ÐỀ: 

Vũ-trụ, vạn-vật không phải tuần hành, biến dịch một cách ngẫu nhiên, vô lý, mà tuân theo một cái luật chung.  Luật đó là luật nhân-quả.  Luật này không phải do một đấng nào, xã-hội nào đặt ra, mà là một luật thiên-nhiên âm-thầm, lặng-lẽ, nhưng đúng-đắn, mạnh-mẽ vô cùng. 

Người đời vì không quan-sát một cách kỹ-càng, tường tận nên không nhận thấy được luật ấy.  Do đó, họ đã hành-động một cách bừa bãi, thiếu tinh-thần trách-nhiệm đối với bản thân mình và với người chung quanh.  Và cũng vì thế mà họ đã đau khổ, lặn hụp mãi trong biển mê-mờ, tội-lỗi. 

Trái lại, Ðức Phật là vị đã hoàn-toàn giác-ngộ, đã phát huy ra được cái luật nhân-quả đang chi phối, điều hành mọi sự mọi vật trong vũ-trụ này, nên Ngài đã hành-động một cách sáng-suốt, lợi lạc cho chính mình và chúng-sanh. 

Vậy chúng ta là Phật-tử, chúng ta cần phải hiểu biết cái luật nhân-quả mà đấng Từ-phụ đã phát huy đó như thế nào, để rồi hành-động đúng theo như những điều Ngài đã làm,  hầu đem lại hạnh-phúc chân thật, lâu bền cho mình và người chung quanh. 

B.       CHÁNH-ÐỀ: 

I.                   ÐỊNH-NGHĨA 

“Nhân” là nguyên-nhân, “Quả” là kết-quả.  Nhân là cái mầm, Quả là cái hạt, cái trái do mầm ấy phát sinh.  Nhân là năng-lực phát động, Quả là sự hình-thành của năng-lực phát động ấy.  Nhân và Quả là hai trạng-thái tiếp nối nhau, tương quan mật thiết với nhau, nương vào nhau mà có.  Nếu không có Nhân thì không thể có Quả; nếu không có Quả thì biết không có Nhân. 

II.                NHỮNG ÐẶC-TÍNH CỦA LUẬT NHÂN-QUẢ 

1.      Nhân thế nào thì quả thế ấy: 

Nếu chúng ta muốn có quả cam thì ta phải ươn hạt giống cam; nếu ta muốn có hạt đậu thì ta phải gieo giống đậu.  Không bao giờ ta trồng cam mà lại được đậu, hay trồng đậu mà lại được cam.  Người học đàn thì biết đàn, người học chữ thì biết chữ.  Nói một cách khác, nhân với quả bao giờ cũng đồng một loại với nhau.  Hễ nhân đổi thì quả cũng đổi. 

2.      Một nhân không thể sanh ra quả: 

Sự vật trong vũ-trụ này đều là sự tổ-hợp của nhiều nhân duyên.  Cho nên không có một nhân nào, có thể tự tác thành kết-quả được, nếu không có sự giúp-đỡ của nhiều nhân khác.  Nói rằng hạt lúa sanh ra cây lúa, là nói một cách giản-dị cho dễ hiểu, chứ thật ra hạt lúa không thể sanh ra gì được cả, nếu để một mình nó giữa khoảng trống không, thiếu không-khí, ánh-sáng đất nước, nhân công. 

Cho nên, khi ta nghe bất cứ ai tuyên bố rằng: “Mọi vật do một nhân sinh ra, hay một nhân có thể sanh ra vạn-vật”; ta có thể chắc-chắn rằng, người ấy nói sai sự thật. 

3.      Trong nhân có quả, trong quả có nhân: 

Chính trong nhân hiện-tại đã có hàm chứa cái quả vị-lai; cũng chính trong cái quả hiện-tại, đã có hình bóng của nhân quá-khứ.  Một sự vật mà ta gọi là nhân, là khi nó chưa biến chuyển, hình thành ra cái quả mà ta mong muốn, chờ đợi.  Một sự vật mà ta gọi là quả, là khi nó đã biến chuyển, hình thành ra trạng-thái mà ta mong đợi ước muốn.  Mỗi vật, vì thế, đều có thể gọi là nhân hay quả được cả: đối với quá-khứ, thì nó là quả, nhưng đối với tương-lai thì nó là nhân.  Nhân và quả tiếp nối nhau, đắp đổi nhau như những vòng trong sợi dây chuyền.

4.      Sự phát-triển nhanh và chậm từ nhân đến quả: 

Sự biến chuyển từ nhân đến quả, có khi nhanh có khi chậm, chứ không bao giờ cũng diễn tiến trong một thời-gian đồng nhất: 

Có những nhân và quả xảy ra kế tiếp nhau, liền nhau, nhân vừa phát khởi thì quả đã xuất hiện, như khi ta vừa đánh xuống mặt trống (nhân) thì tiếng trống liền phát hiện ra (quả); hay khi hai luồng điện âm và dương vừa gặp nhau, thì ánh sáng liền bừng lên.  Có khi nhân đã gây rồi, nhưng phải đợi một thời gian, quả mới hình thành, như từ khi gieo hạt giống, cho đến khi gặt lúa, cần phải có một thời-gian ít nhất là bốn tháng. 

Có khi nhân đến quả cách nhau từng chục năm, như đứa bé mới cắp sách đi học đến ngày thành tài, phải qua một thời-gian ít nhất là mười năm. 

Có khi cần đến một vài trăm năm, hay nhiều hơn nữa, quả mới xuất hiện.  Chẳng hạn như từ ý niệm giành độc-lập của một quốc-gia, đến khi thực hiện được nền độc-lập ấy, cần phải trải qua bao thế-kỷ. 

Vì lý do mau chậm, trong sự phát hiện cái quả, chúng ta không nên nóng-nảy hấp-tấp, mà cho rằng cái luật nhơn-quả không hoàn-toàn đúng, khi thấy có những cái nhân chưa phát sinh ra quả. 

III.             PHÂN-TÍCH HÀNH-TƯỚNG CỦA NHÂN-QUẢ TRONG THỰC-TẾ 

Như các đoạn trên đã nói, nhân-quả chi-phối tất cả vũ-trụ vạn hữu, không có một vật gì, sự gì, động-vật hay thực-vật, vật-chất hay tinh-thần, thoát ra ngoài luật nhân quả được.  Ở đây, để có một quan-niệm rõ ràng hơn về luật nhân quả, chúng ta hãy tuần-tự phân-tích hành tướng của nhân quả trong mọi sự vật: 

1.      Nhân-quả có trong những vật vô tri vô giác: 

Nước bị lửa đốt thì nóng, bị gió thổi thì thành sóng, bị lạnh thì đông lại.  Nắng lâu ngày thì đại hạn, mưa nhiều thì lụt, gió nhiều thì sanh bão. 

2.      Nhân-quả trong loài thực-vật: 

Hạt cam thì sanh cây cam, cây cam thì sanh trái cam.  Hạt ớt thì sanh cây ớt, cây ớt thì sanh trái ớt.  Nói một cách tổng-quát, giống ngọt thì sanh trái ngọt, giống chua thì sanh trái chua, giống nào thì sanh quả ấy. 

3.      Nhân-quả trong các loài động-vật:

Loài chim sanh trứng, nên chúng ta gọi trứng là nhân, chờ khi ấp nở thành con là quả; con chim ấy trở lại làm nhân, sinh ra trứng là quả. 

Loài thú sinh con, con ấy là quả.  Con thứ lớn lên, trở lại làm nhân sanh ra con là quả. 

4.      Nhân-quả nơi con người: 

a)      Về phương-diện thể-chất:  - Thân tứ-đại là do bẩm thụ khí huyết của cha mẹ, và do hoàn-cảnh nuôi dưỡng.  Vậy cha mẹ và hoàn-cảnh là nhân, người con trưởng thành là quả, và cứ tiếp nối nhau thế mãi, nhân sanh quả, quả sanh nhân, không bao giờ dứt. 

b)      Về phưong-diện tinh-thần:  - Những tư-tưởng và hành vi trong quá-khứ, tạo cho ra những tánh-tình tốt hay xấu, một nếp-sống trong hiện-tại: tư-tưởng và hành-động quá-khứ là nhân, tánh-tình nếp-sống tinh-thần trong hiện-tại là quả.  Tánh-tình và nếp-sống này lại làm nhân, để tạo ra những tư-tưởng và hành-động trong tương-lai là quả. 

Ðể nhận rõ cái phần tinh-thần quan-trọng này, chúng ta hãy dành riêng ra một mục, để đặc-biệt chú-ý đến hành-tướng của nó dưới đây. 

IV.             NHÂN-QUẢ VỀ PHƯƠNG-DIỆN TINH-THẦN 

1.       Nhân-quả của tư-tưởng và hành-vi không tốt: 

-          Tham:  Thấy tiền của người, nổi lòng tham-lam sanh ra trộm cắp, hoặc giết hại người là nhân; bị chủ đánh đập hoặc đâm chém, phải tàn tật, hay bị nhà chức-trách bắt giam trong khám-đường, chịu những điều tra tấn, đau khổ là quả. 

-          Sân:  Người quá nóng-giận, đánh-đập vợ con, phá-hoại nhà cửa, chém giết người không gớm tay là nhân; khi hết giận đau-đớn, nhìn thấy vợ con bịnh-hoạn, nhà cửa tiêu tan, luật-pháp trừng-trị, phải chịu nhiều điều khổ-cực là quả. 

-          Si-mê:  Người say mê sắc-dục, liểu ngõ hoa tường, không còn biết sự hay dở, phải trái là nhân; làm cho gia-đình lủn-củn, thân thể suy-nhược, trí-huệ u-ám là quả. 

-          Nghi ngờ:  Suốt đời cứ nghi-ngờ việc này việc khác, ai nói gì cũng không tin, ai làm gì cũng không theo, đó là nhân; kết cuộc không làm nên được việc gì cả, đến khi lâm chug, buông xuôi hai bàn tay trắng đó là quả.

-          Kiêu-mạn:  Tự cho mình là hơn cả, khinh-bỉ mọi ngưòi, chà-đạp lên nhân-phẩm người chung quanh, là nhân; bị người ghét bỏ, xa lánh, sống một đời lẻ-loi, cô-độc là quả.  Nghiện rượu trà: chung nhau tiền bạc ăn nhậu cho ngỏa-nguê là nhân; đến lúc say-sưa chén bát ngổn-ngang, ghế bàn nghiêng-ngã, nhiều khi gây ra chém giết nhau làm những điều tội-lỗi, phải bị phạt vạ và tù tội là quả. 

-          Say mê cờ-bạc:  Thấy tiền-bạc của nguời muốn hốt về mình, đắm-đuối quanh năm, suốt tháng theo con bài lá bạc, là nhân; đến lúc hết của nhà tiêu, nợ nần vây kéo, thiếu trước hụt sau, thâm qũy “thụt két” là quả. 

2.       Nhân-quả của tư-tưởng và hành-vi tốt: 

Như trên chúng ta đã thấy, những tư-tưởng hành-vi xấu-xa tạo cho con người những hậu quả đen-tối, nhục-nhã, khổ-đau như thế nào, thì những tư-tưởng và hành-vi đẹp-đẽ tạo cho con người những hậu quả sáng-lạn, vinh-quang và an vui như thế ấy. 

Người không có tánh tham-lam bỏn-sẻn, thì tất không bị của tiền trói buộc, tâm-trí được thảnh-thơi.  Người không nóng giận, tất được sống trong cảnh hiền hòa, gia-đình êm-ấm; người không si-mê theo sắc-dục, thì tất được gia-đình kính nể, trí-huệ sáng-suốt, thân thể tráng kiện; người không hay ngờ-vực, có đức tin, thì hăng-hái trong công việc, được người chung quanh tin cậy, dễ thành tựu trong đời; người không ngạo-mạn thì được bạn bè quí chuộng, niềm-nở đón tiếp, tận tậm giúp-đỡ khi mình gặp tai biến.  Người không rượu chè, cờ-bạc thì không đến nỗi túng thiếu, bà con quen biết kính nể, yêu vì…  Những điều này, tưởng không cần phải nói nhiều, quí đọc-giả cũng chán biết.  Hàng ngày quanh chúng ta, những cảnh tượng nhân và quả ấy, diễn ra không ngớt, chỉ cần giở tờ báo hàng ngày, đọc các mục tin-tức là thấy ngay. 

Nói một cách tổng quát, về phương-diện tinh-thần cũng như vật-chất, người ta gieo thứ gì, thì gặp thứ ấy.  Người Pháp có câu: “Mỗi người là con đẻ của công-nghiệp mình”. 

V.                LỢI-ÍCH ÐEM LẠI CHO CHÚNG TA DO SỰ HIỂU BIẾT VÀ ÁP DỤNG LUẬT NHÂN-QUẢ 

1.   Luật nhân-quả tránh cho chúng ta những mê tín dị đoan, những tin tưởng sai-lầm vào thần quyền. 

            Luật nhân-quả cho chúng ta thấy được thực-trạng của sự vật, không có gì là mơ-hồ, bí-hiểm.  Nó vén lên tất cả những cái màn đen tối, phỉnh-phờ của mê-tín dị-đoan, đang bao trùm sự vật.  Nó cũng phủ-nhận luôi cái thuyết chủ-trương “Vạn-vật do một vị thần sinh ra, và có uy-quyền thưởng phạt muôn loài”.  Do đó, người hiểu rõ luật nhân-quả sẽ không đặt sai lòng tin tưởng của mình, không cầu xin một cách vô ích, không ỷ lại thần quyền, không lo sợ hoang mang.    

            2.   Luật nhân-quả đem lại lòng tin tưởng vào chính con người. 

            Khi đã biết cuộc đời của mình là do nghiệp nhân của mình tạo ra, mình là người thợ tự xây dựng đời mình, mình là kẻ sáng tạo, mà không tin tưởng ở mình thì còn tin tưởng ở nơi ai nữa?  Lòng tự tin ấy là một sức mạnh vô cùng quý báu, làm cho con người dám hoạt động, dám hy-sinh, hăng hái làm điều tốt.  Vì những hành-động tốt đẹp ấy, họ biết sẽ làm những cái nhân quý báu, đem lại những cái kết-quả đẹp đẽ. 

3.       Luật nhân-quả làm cho chúng ta không chán nản, không trách móc. 

Người hay chán-nản, hay trách-móc là vì đã đặt sai lòng tin của mình, là vì đã có thói quen ỷ lại ở kẻ khác, là vì đã hướng ngoại.  Nhưng khi đã biết mình là động lực chính, là nguyên-nhân chính của mọi thất-bại hay thành-công, thì còn chán nản trách móc ai nửa?  Ðã biết mình là quan-trọng như thế, thì chỉ còn lo tự sửa mình, thôi gieo nhân xấu, để khỏi phải gặt quả xấu, tránh tạo giống ác để khỏi mang quả ác. 

VI.             QUYẾT-NGHI 

1.  Có người nghĩ rằng: 

Nhân-quả là một luật tự-nhiên rất đúng-đắn công bằng, sao có người cả đời hiền từ mà lại gặp lâm tai nạn khổ-sở: trái lại, những người hung ác, sao lại vẫn được an bình? 

Ðáp:  Những đoạn trên đã nói, thời-gian tiến-triển từ nhân đến quả, có khi nhanh khi chậm, chứ không phải khi nào cũng đồng nhau.  Có cái nhân dẫn dắt đến quả ngay; có cái nhân từ đời này, đến đời sau mới hình-thành quả v.v… 

Vậy nếu có người trong đời hiện-tại làm việc hung-ác, mà được an lành, là do kiếp trước họ tạo nhân hiền từ.  Còn cái nhân hung ác, mới tạo trong đời nay, thì tương-lai hay qua đời sau, họ sẽ chịu quả-báo.  Cũng như có người năm nay ăn chơi, không làm gì hết, mà vẫn no đủ, là nhờ năm rồi họ có làm, có tiền của để dành vậy.  Còn cái nhân ăn chơi không làm năm nay, thì sang năm họ sẽ chịu quả đói rách. 

Còn người đời nay hiền từ, làm các điều phước-thiện, mà vẫn gặp tai nạn, khổ sở, là do đời trước, họ tạo những nhân không tốt.  Cái nhân hiền-từ đời nay, qua đời sau họ sẽ hưởng quả.  Cũng như có người tuy năm nay siêng năng làm ruộng, mà vẫn thiếu hụt, là vì nhân ăn chơi năm vừa rồi.  Cái nhân siêng-năng năm nay, sang năm họ sẽ hưởng quả sung-túc.  Cổ-nhân có nói: 

Thiện ác đáo đầu chung hữu báo,

Chỉ tranh lai tảo dữ lai trì. 

            (Việc lành hay việc dữ đều có quả báo, chỉ khác nhau đến sớm hay muộn mà thôi). 

2.      Có người hỏi: 

Theo luật nhân-quả thì ai làm nấy chịu: cha làm tội, con không thể thay thế được; con làm tội, cha không thể thay thế được.  Sao thấy có những việc: cha làm con phải chịu liên-can, con làm cha phải chịu ảnh hưởng? 

Trả lời:  Trong kinh Phật dạy: Nhân-quả nghiệp báo có hai thứ:  Biệt-nghiệp và Cọng-nghiệp. 

Biệt-nghiệp là nghiệp-báo riêng của mỗi chúng-sinh, như mình có học nhiều thì mình biết nhiều, mình ăn thì mình no, mình siêng-năng thì mình dễ thành-công, mình nhác lười thì mình thất-bại. 

Cọng-nghiệp là nghiệp chung cho nhiều chúng-sinh; cùng sống trong một hoàn-cảnh.  Như người Việt-Nam, sống trên mảnh đất chữ S này, trong giai-đoạn chiến-tranh Việt-Pháp vừa qua, thì dù giàu, dù nghèo, dù tri-thức, dù bình-dân, đều chịu ảnh-hưởng chung của chiến-tranh; như sanh ở một nước tiền-tiến, thì mọi người đều tương đối được hưởng một đời sống vật-chất đầy-đủ hơn ở một nước bán khai.  Ðã chung sanh trong một gia-đình, một xứ-sở hay một dân-tộc, cố-nhiên cái nghiệp quả phải  có liên-quan với nhau.  Sách có câu: 

Nhất nhơn tác phước, thiên nhơn hưởng;

Ðộc thọ khai hoa, vạn thọ hương. 

(Một người làm phước, ngàn người đều được ảnh hưởng; một cây trổ hoa, muôn cây chung quanh đều được thơm lây). 

C.      KẾT-LUẬN: 

Chúng ta đã rõ biết giá-trị của luật nhân-quả, vậy chúng ta nên đem bài học này ra áp-dụng vào mọi công việc hằng ngày của chúng ta.  Khi chúng ta làm một việc gì, nói một lời gì, cũng nên nghĩ trước đến kết-quả tốt hay xấu của nó, chứ đừng làm liều, nói liều, rồi phải chịu hậu quả đau khổ, nhục-nhã trong tương-lai.  Nếu chúng ta làm được như thế, thì chúng ta sẽ thấy tánh-tình và hành-vi của chúng ta, mỗi ngày mỗi cải tiến, các việc sai quấy sẽ giảm bớt, các việc lành càng thêm tăng-tưởng.  Và do sự gieo nhân thiện đó, từ địa vị người, chúng ta có thể tiến dần lên quả vị thánh hiền, siêu nhân.